Atsika meheyi amba Kisiwa ni Maori ti dipartima ni Farantsa be ziti mbola maɳarka lamiziki ni taluwa, mila tsika ni taluwa. Kuraɳa retu djabi navi nadesini holu miditri ndreki miboka ani kisiwa ni Komori, wala heyi tsika amba Maori ti ani kisiwa ni komori. Ani mkabala tsika retu ani kiblani ni Mozanbiki aɳivu ni kisiwa ni zanzibari ndreki Bushini, Mila tsika meraɳa. Fisumaɳa la miziki ni Maori ziti rasulmali boka bara ni Afriki, Bushini, Iran, Yamani, Hindi ndreki holu boka ani Bara ni Wulaya. Misi zombu ni lamiziki maru Maore etu, hita ani zombu kurmiyanaɳa aɳanovaɳa izi, ndreki ani faɳanovaɳa zombu ni lamiziki rewu, hita ka ani mwadeli isumaɳa izi, ndreki mwadeli aniɳenani. Ampaɳanu zombu ni lamiziki retu neheyi nidzeri hasa tsara, zombu retu tsi meraɳa ndreki zombu ni lamiziki hafa. Atsika havi ikweledza ndrewu ani gazeti mahampi efatra inu shama ni zombu ni lamiziki. Rewu efatra : misi shama ni zombu lamiziki ato ndreki ngwezi ni shiɳama (membranofoni), misi shama ni zombu lamiziki maɳena re sambi rewu ka sumaɳa (idiofoni), misi shama ni zombu lamiziki ato ndreki tadi (kordophoni), misi shama ni zombu lamiziki tsufina (aerofoni).

Ani zombu lamiziki kayi ndrewu Kordofoni misi dimi Maori etu. Zombu lamiziki kayi ndrewu kordophoni, rewu zombu lamiziki misi tadi. Rewu ka hilana aɳena paka vagoɳa tadi yi awu tsugoɳa awu tsufiɳa. An zombu rewu misi violon, be ziti zombu nandesi ndrewu boka antani boka yewu zi paka vangaɳa dukani. Tsi kara dzendzi ndreki gabusi mana rewu misi ampaɳanu rewu iyo ra mana hasa taɳana maɳanu rewu toktru kuhafadwina boka yewu toktru ampiyantraɳa ani le holu shoku eheyi ziti. Ampaɳanu zombu ni lamiziki fa bakoku. Zombu aɳanovaɳa izi maanpidzali hazu jewuti, mwadeli ismana zombu ni lamiziki ni jewti nivadiki. Iyo ro mana zombu ni lamiziki retu mandeha ndreki shashi. Fa misi zombu ni lamiziki aroyi fa tsi kurmiyaniɳi ka ani lamiziki ni jewuti, ndreki rewu zombu ni la miziki be ani tamaduni ni Maori etu.

DZENDZI

Dzendzi ti boka bushini, zi kayi ndrewu marouvany awu valiha vata. Zombu ni lamiziki ti, ziti fandzu sitari ani kadara, ziti havani ani valiha, sitari taburbur boka bushini. Zi ni boɳu momba kisiwa ni Maori, zi hazu ndzuwani ka, zi kayi ndrewu ndzedze. Kadara ni dzendzi ato ndrewu tadi mahampi valu hilani roroyi, tadi rewu nahindzaɳa ndrewu hila ndreki hilani. Kadara yi ato ndrewu ndreki kakazu ni sapin ndreki gudru ni contreplaki. Ani hilani roroyi ni kadara ni dzendzi yi misi raha manpaɳena tadi nantsuri ndrewu re. Misi mushumari nahampi valu nipipehi ndrewu ani tadi re (tadi ni furin ni bisikileti awu huzi ni tilifoni).Misi raha kayi ndrewu toɳa ato ndrewu ndreki valiha, yiwu ro raha maɳadzari zombu dzendzi ti neyka ziti mila sumaɳa. Dzendzi ti ambela ani fofoɳa ni ampisoma lamiziki, izi misoma zi mtsongu tadi re anga rewu aɳena aɳanu lamiziki. Holu mbelu fa tsi setri ka ndreki Dzendzi. Ziti mila holu meheyi maɳandzari zombu ni lamiziki ro maɳanu ziti. Rangu zombu ni lamiziki ti ata holu manmangu ziti mandeha ndreki kosa.

Dzendi ni shitsuva (ani Kimaori), dzendze foiky (ani kibushi)

Dzendzi foiky ti zi ti sitar nato ndrewu ndreki kakazu. Zi misi kalite maru, zi hazu mahala maru ani baharini ni ki Hindi. Zi hazu Bushini kayi ndrewu lokanga voatavo awu tsitzéawu jejy. Morisi ndreki Sesheli zi kayi ndrewu zez, Zanzibari zi kayi ndrewu zez ani tanana aɳultru ni baharani ani Bara ni Afuriki zi kayi ndrewu enzeze. Dzendzi foiky ni Maori misi kakazu mahitsi boka yewu habu. Zi ato ndrewu ndreki kakazu ni vudi ni antafaɳa awu kakazu ni sapin boka yewu naɳapakuwa ndrewu vi madiniki boka yewu aɳabu ni vi rewu nanuɳisa ndrewu kasingi anga lera zi sumaɳa zi maɳena. Zi misi ndreki tadi telu, rewu mushipi awu mavaɳati. Misi tadi aroyi nifiyezi ndrewu ani taɳa ni dzendzi, tadi fahateluni mifehi ani vi heli mirantiɳi ani dzendzi. Misi kalite ni dzendzi ni jewti meti adzarisi ndrewu, aɳanova ndrewu kutshukustuku kara re ani taɳa ni gitari re anga ti paka zombu yi aɳanovaɳa toɳa kara dzendzi ni taluwa, zi tewu ka tadi re sumana areki areki zi maɳena mi ♮, ndreki sol #, ndreki fa #. Tendru ni dzendzi misi vi telu mirantiɳi ari, yewu ro mahala isumana izi ani taɳana kipotru neyka holu yi mikurmiya taɳana finanana, tadi re tsugoni ndreki taɳana finana.

Dzenzi ni kasingi zi sumaɳa miyarka ndreki hantsa be jewti zi tsi suma ndrewu ka, wala tsi reɳi ka kara talu tewu. Farani retu ro ampaɳanu zombu ni lamiziki nipudi naɳanu dzendzi ni kasingi ndreki vowu vowu navi anga ampisoma lamiziki ipudi isetri ndreki ziti.

Dzendzi lava, Dzendzi Habu

Dzendzi lava ti zi ti vulaɳina amba « dzenzi habu » ziti ato ndrewu ndreki kakazu., ziti kara jejo lava ni bushini. Zi kara zombu nilamiziki kayi ndrewu bobre ni Lariɳion ndreki zombu ni lamiziki kayi ndrewu bonm ni Sesheli. Zombu lamiziki ti misi tadi areki, misi ndreki kaisingi an tsustki ni kakazu zi sumaɳa ndreki gudru ni kakazu, Kasingi ro maɳanu ata zi maɳena. Ampamangu lamiziki mampihetiski kasingi ani mwadeli hila ndrewu zi aɳena. Dzendzi lava nandeha ndreki veri, fatsi hita ka ani tani Maori etu rangu mwaka aroyi arivu. Ze midzeri, amba dzendzi lava ti mbu ipudi ato ndri ampamangu zombu ni lamiziki ni kisiwa ni Hindi. 

Gabusi (ani kimaori), gabusa ani (kibushi)

Gabusa ziti zombu ni lamiziki boka Yemeni, zi wo kayi ndrewu guanbus. Ti Omani, Tewu an tani ni Zarabu, ndreki ani kisiwa ni Komori : quanbüs awu gabbus awu qabûs awu gambusi, hazu mahala rewu djabi. Boka yewu vo Maori etu ampaɳanu zombu ni lamiziki navi naɳarka kalite ni gabusa hafa, heli madiltra ni Yemeni , izi kabosa ni bushini . Ze kuraɳa, Maori etu misi zombu ni lamiziki kayi ndrewu gabusa, ato ndrewu ndreki kakazu ni mlandrema (Broussonetia greveana), ndreki vudi ni finesi (Artocarpus heterophyllus) awu vudi ni manga (Mangifera indica). Zi misi tadi tshuta, ndreki toɳa areki, boka yewu furi ni gabusa yi ni lumbufi ndrewu ngwezi. Gabusa yi sumaɳa ani mugodro, an manzaraka wakati ni harusai. Zi suma ndrewu ka an rombu. Wakati maru zi miyarka suma ndrewu ndreki mukayamba anga ahazu iyarka ndreki hantsa yi. Ampamangu lamiziki maru misoma gabusa yi niyani, rewu miyantra misoma zi ani likoli ni lamiziki.

Violon

Violon ti, ziti zombu ni lamiziki boka ani bara ni ulaya, duniani etu holu djabi meheyi ziti. Zombu ni lamiziki ti misi lamiziki nazi fi sumaɳa izi. Jewti ziti suma ndrewu Maori etu ani lamiziki boka ani tani ni Zarabu ndreki boka Bushini. Zi apetraka ani tratrani ampamangu lamiziki hilani kipotru kara lokanga ni bushini. Zi suma nolu areki, zi suma ndrewu miyarka ndreki hantsa ni dini. Taluwa tewu hazu moba kisiwa ni komori djabi. Ani mwaka aroyi arivu zi nazi veri, tsi suma ndrewu ka Maori etu. Be likoli ni lamiziki mapiyantra ri mwana kiyoni ndrewu misoma violon.

Fanie Précourt