Maore iyo département ya shifarantsa ɓe rasulmali za shilamiziki zahe zija ha mparanyiso wa nishani nyengi moni na ya masiwa ya Komori. Masiwa yani ya harimwa yi ɓahari ya Mozambique ɓayina Ɓushini na Zanzibar. Zini utamaduni za parihana ulawana na wa mrima, wa ɓushi watru wa ɓara la ãraɓu, wa hindi na watru wa shi ulaya. Iyo ɗe yi mana ʋuliyo nahawu ha nahawu ya zombo za lamiziki Maore. Risumutaãrishiyani ʋani muje muwone ujuzi wa mafundi wa fanyawo zombo zini. Zombo za hetsiwa mafungu ma nne : membranophones, idiophones, cordophones na aérophones.

Msumo utwaliyawo yi lamiziki yi wanyisa zi zombo zalamiziki mafungu ma nne. Idiophone iyo shombo amba umwili wahe ɗe ufanyawo yi lamiziki ya hiremwa awu ya higudzusiwa. Watru wa situhumu amba ini ɗe shombo ya handra uɓinadamu wayitrunga mana iyo tsihazi uyifanya. Maore ʋani watru wasuhisaɓu zombo izo kadiri ya kumi na moja.

Daf

Daf iyo shombo ya ma persi yi julihanwawo harina yi dunia ata djeli mwili wazo na ya madzina tsi sawa : daf harina zi tsi za shiãrabu, Iran, Arménie, Afganistan, Inde, Sri lanka ; dphi Géorgie, dap Asie centrale, Caucase, daph Tibet ; def Turquie, Bosnie, Albanie, Monténegro ; défi Grèce ; deff Afrique du nord ; duff Afrique de l’est. Harina masiwa ya Komori, hususwane Maore daf, uwo mri ɓuruɓuru kawatriwa ngwezi be watria kasha kasha. Tari ilo ukana maforo kumi na naney utriya kasha kasha thalathini na sita, mbili mbili. Mri urumilwawo uwo mangavu, mbonwari (Albizia lebbeck) awu mnyamba (Terminalia cattapa).

Daf iyo urumishiha harina zi dhikr ya zi twarika, tsena harina mahafali ya madjilis, debaa awu tari. Kinyume na zi daf zi fanyiwawo luzini, daf zifanyiwawo Maore za kosa swafi.

Garandro

Garando iyo shitru ya shuma shimaore na shiɓushi. Iyo ujuwo uka kila shitru rangu upatsu, pulato ya furu awu garando la mashini ya ufuwa. Iyo urumilwa harina zi shigoma, ngoma za ma patrosi, mlelezi awu murenge. Izo shitru za shuma zi fanyawo keme mangavu. Shitu izo kazaãzimiwa uka zombo za lamiziki ɓe zisirumishiha namna iyo. Kula moja harimwa izo utsanganisiwa na zingoma (dori, fumba, msindrio)

Patsu

- Upatsu uwo mwana siniya wa sentimetera thalathini na sita, iyo uremewa na gudru la mri laʋalisiwa.

Garandro la mashine ya ufuwa

- Garando la mashini ya ufuwa ilo uremwa na magudru mayili ya mri.

Pulato ya furu

- Pulato ya furu iyo uremwa na magudru mayili ya miri.

Masheʋe

Masheʋe izo kasha kasha zifungwawo mindruni. Izo ujilihanwa piya harina yi ɓahari ya hindi. Mozambique wawo urongowa (masseve awu chitchatchatcha) Zanzibar (miseve), Ɓushini (maseva awu koritsakoritsa, izo utrilwa mihononi), Larinyõ (kavir, kavia, kaskavel), Rodrigues (katya-katya).

Wana bulu kumi na mbili wa ʋahasiwa, hale wakofunganisiwa na ngwe ya rufia awu kitani (leo ini watru urumiya uzi wa lastiki). Bulu izo ufumwa ha mahuri ya satra. Ilazimu yake juwani harimwa lera mbili pare yasu taãbishe uʋahasa. Wartu utsotsoredza matso ya gini moni (mbiya za mbilibintsi awu maso na ombygara) pare zikilihanwe lera mutru aɗisawo zi ningo harimwa shakasha, biyaya awu tsena magandja.

Mbiwi

Mbiwi iyo miri mili yi remanawo. Mtru uzipara piya harina masiwa ya Komori na Ɓushini (ambio). Mbiwi zakofanyiwa na miri mwangavu hale ɓe leo ini watru urumiya maɓambo (Bambusa vulgaris), mana uwo hodari amwesa uʋuma. Izo ungadziwa na watru washe harimwa mziniyo wa mshindrano. Mbiwi izo uʋendzesheha tsena urumishiha swafi wakati wa harusi. Leo ini mbiwi kazisi tu zombo za lamiziki. Aʋasa izo ukatibiwa mafulera pare ziyengedze uzuri wa mtrumshe.

Mkwasa

Mawuri zi mbiwi, mkwasa izo uhiriwa claves shizungu, tsena izo urumishiha na watru ɓaɓa. Iyo magudru ya miri ɓuruɓuru ya sentimetera mbili na ule wa sentimetera shirini. Mwiri watsunwa yi ngwezi. Iyo uka mʋera (Psidium guajava) awu ʋwakati mtrondro (Avicennia marina). Leo ini izo kasirumishiha, ata djeli uyifanya yazo ndzangu. Aʋasa watru wasurimiya magarando awu mbiwi mana izo uʋuma zayidi.

Mkayamba

Mkayamba unu mwarata wa mrima. Woho iyo uhiriwa chiquitsi awu kaembe harina ya maɓavu ya Mozambique, kayamba Kenya na Zanzibar, iyo uhirwa tsena raloba Ɓushini (kahiemba shiɓushi iyo shombo yangina), maravane Maurice, mkayamba harina masiwa ya Komori awu tsena kayamb (shihale caïembre) Larinyõ. Maore, mkayamba ufanyiwa ha mvangati (Raphia farinifera) na miri ya sturneli (cymbopogon citratus) ya fungwawo na ngwe ya rufia awu kitani (Furcraea foetida). Mawango yahe mawundra pare mtru akena ʋahali ya usika. Mkayamba uʋuma hasiɓaɓu ya zi mbiya za matso ya gini (Abrus precatorius) zitrilwawo moni na yi miri ya sturneli. Magudru ya mkafe (Psychotria calothyris) ɗe ya ɓalawo zi tsa za yi miri ya sturneli. Iyo ungadziwa ha uyigudzusa ha uheya na ushuka awu wendra kumeni na potroni awu uyigudzusa uʋandre ha utriya shime umgodro awu miziki za ngina za shi aʋasa. Tsena mtru ujuwa uyirema mawuri tari. Mkayamba uwo uʋendzesheha Maore be watru wajuwawo uyifanya washashi.

Mwitsi

Mutsi awu mwitsi iyo shombo ya upisi tsena iyo shombo ya lamiziki ya shi aswili rayipara na watru walawiya rangu mahotso ya yi ɓahari ya hindi wa hiriwawo Malayo-polynésiens. Fandisa shiɓushi, mutsi una wule wa sentimetera miya wa thalathini na uɓuruɓuru wahe una sentimetera kumi na tsano. Uwo ujuwa uremwa montsi awu harimwa shino. Iyo ufanyiwa na mri wa mlitshi (Litchi sinensis) awu wa mfenesi (atrocarpus heterophyllus). Shikele izo uremwa harmwa umutsi lera wantru wazinawo shitete. Wamo rumilwa na shino iyo wantru wasirwa waɗaha. Mutsi kawusirumilwa hanguvu mawuri ɗe hale na zi himbo za malangadzo yahe tsena.

Shikele

Shikele izo uka mbili, yawo maɓayi mayili ya nadzi yaremwawo montsi moja moja. Iyo ata tsindziro ya ufanya ɓe madza zilawa muji mawuri de mziniyo wayo uhirwawo shitete (iyo uzinwa na mutsi, hususwane harusini pare msharusi akena ndzawo).

Tsakareteky

Tsakareteky iyo gudru la mɓambo mtronga. Una ule wa metera moja na mkutuliyo wayo uka harimwa lifundro la umɓambo (fundro ata fundro). Shombo ini uparihaniha Ɓushini (tsipertrika) na Larinyõ (piker). Miri mili de yiremwawo uju na umɓambo pare uvume. Mtru ujuwa uyirumia mwetsi awu mtru ujuwa uyikadza harina miri pare ike uju. Rangu watru warumiyawo garando, tsakareteky yendre kosa Maore.

Fanie Précourt